Γιατί δεν ευχαριστιέμαι με τίποτα ;

     

    Μπήκε στο γραφείο ευδιάθετος που ξανά βρισκόμασταν και ταυτόχρονα άφησε να απλωθεί στο χώρο ένας βαρύς αναστεναγμός. Στο ερώτημα πώς έρχεσαι σήμερα, απάντησε με ένα χρώμα έκπληξης στο πρόσωπο και μια ανυπομονησία και αναρωτήθηκε γεμάτος περιέργεια γιατί δεν ευχαριστιέμαι με τίποτα ; 

    Εκείνο που θα με εντυπωσίαζε είναι η ανοιχτότητα με την οποία έθετε το ερώτημα. Ήταν για πρώτη ίσως φορά πρόθυμος να αναρωτηθεί από μια άλλη πλευρά. Σαν να επέτρεπε σε μια πτυχή του να μην γνωρίζει και να επιθυμεί να μάθει, απαλλαγμένη από κανόνες, από ανελαστικά "μη" και "δεν". Για πρώτη φορά είχε μαλακώσει το βλέμμα του, το σώμα του είχε χαλαρώσει και εξέπεμπε μια γνήσια περιέργεια και μια αίσθηση αμφιβολίας. 

    Τότε σκέφτηκα πως κάθε φορά που αμφιβάλλουμε επιτρέπουμε στον εαυτό μας να απομακρυνθεί από τις βεβαιότητες, τα όσα γνωρίζουμε και να ανοίξουμε ένα ειλικρινή διάλογο αναζήτησης και διερεύνησης νέων διαδρόμων και προσανατολισμών.  

    Είναι ένας πολύ επιτυχημένος επαγγελματίας στο πεδίο δραστηριοποίησης του. Όλοι οι συνεργάτες του και οι εργοδότες του εκτιμούν τη δουλειά του, τη φαντασία του, την αγάπη και το πάθος του. Εμπνέεται από τους προγόνους του επαγγελματικού του χώρου, αναζητά καινοτομίες και έχει ηγηθεί ομάδων στο χώρο εργασίας του. 

    Συνήθως αισθάνεται μια αίσθηση καταπίεσης. Οι μικρές αλλαγές προκαλούν αναστάτωση, αισθάνεται άγχος και εκνευρισμό όταν διαταράσσονται τα "κουτάκια" του. Πολλές φορές λέει ότι δεν ξέρει πώς να λειτουργήσει σε συνθήκες που δεν έχει προετοιμαστεί ή σε καταστάσεις που είναι εκτός του αντιληπτικού του πεδίου. Ενώ όταν τα πράγματα ή οι άνθρωποι συμπεριφέρονται με διαφορετικό τρόπο από αυτό που ο ίδιος έχει κατά νου, θυμώνει, εκνευρίζεται, αγανακτεί και στο τέλος σχεδόν καταβυθίζεται σε μια φαιά αίσθηση ματαιότητας και απογοήτευσης.   

    Δεν καταλαβαίνω γιατί να κάνει κανείς αυτή τη δουλειά αν δεν την κάνει με τον καλύτερο τρόπο. Δεν καταλαβαίνω γιατί να μην είναι σωστός κανείς σε αυτό που κάνει. Όταν αναφέρει περιστατικά από τις εργασιακές του σχέσεις, φαίνεται ότι διαμαρτύρεται για τους άλλους με ένα πολύ προσωπικά φορτισμένο τόνο. Ενώ περιγράφει ότι δεν ζητάει να είναι και να εργάζονται σαν τον ίδιο οι άλλοι, η αίσθηση που προκαλεί είναι ότι ζητάει ακριβώς αυτό. Ζητάει να ανταποκρίνονται όλοι με τον ίδιο τρόπο που ανταποκρίνεται εκείνος, διότι αυτός είναι ο σωστός τρόπος. Αν όλοι κάναμε το καλύτερο που μπορούσαμε θα ήταν καλύτερος ο κόσμος μας, λέει σε μια συνεδρία. Μπορεί να είναι και έτσι αλλά αυτή η απαρέγκλιτη πεποίθηση φαίνεται ότι ταράσσει τόσο πολύ τη ζωή του που καταλήγει τις περισσότερες φορές να αισθάνεται απογοήτευση και να μη χαίρεται τη δουλειά του, να μην απολαμβάνει ψυχαγωγικές δραστηριότητες, να μη χαίρεται τις σχέσεις του, να είναι σκληρός απέναντι στους άλλους με αποτέλεσμα αυτοί να απομακρύνονται και πολλές φορές να διαταράσσεται και η σωματική του υγεία. Το κορμί του είναι άκαμπτο και σφιχτό, οι ώμοι του κουβαλούν ένα βάρος και δεν μπορεί να χαλαρώσει. Ενώ παράλληλα η σιωπή μέσα και έξω από τις συνεδρίες είναι απειλητική και όχι μέρος της επικοινωνίας. 

    Οι άκαμπτοι κανόνες συχνά διατηρούν το αίσθημα της πίεσης και την αίσθηση μιας διαρκούς μάχης. Οι κανόνες είναι απαραίτητο στοιχείο της συγκατοίκησης των ανθρώπων σε αυτό το πλανήτη. Ξεκινούν να τίθενται ήδη από την οικογένεια και καθώς μεγαλώνουμε διευρύνονται οι πηγές που θέτουν κανόνες. Οι κανόνες τίθενται προκειμένου να είναι χρήσιμοι και να κάνουν τις ζωές μας ευκολότερες. Φανταστείτε να κινούμασταν σε μια λεωφόρο χωρίς φανάρια. Αναπόφευκτα όχι μόνο θα δυσκολευόμασταν και θα χρειαζόταν να ήμαστε διαρκώς σε επαγρύπνηση για την κυκλοφορία όλων των κατευθύνσεων αλλά θα αυξανόταν και ο κίνδυνος πρόκλησης ατυχημάτων κατά πολύ. Έτσι λοιπόν οι κανόνες βοηθούν τους οδηγούς να βρίσκουν καλύτερα το "βηματισμό" τους στο δρόμο. 

    Ορισμένες φορές όμως οι παλιοί κανόνες ίσως να μην είναι αρκετοί, ίσως να είναι παρωχημένοι και να χρειάζονται ένα ξεσκούριασμα, ίσως να μην εξυπηρετούν τις διαδρομές μας. Το ερώτημα λοιπόν που συχνά θέτω στον εαυτό μου και τους άλλους είναι: πολύ ωραία, αυτός είναι ο κανόνας που έχεις στη ζωή σου. Σήμερα, στο σημείο που είσαι αυτός ο κανόνας έχει εφαρμογή, σε εξυπηρετεί ή εμποδίζει τη ζωή σου; 

    Πολλές φορές οι άνθρωποι νομίζουμε ότι αν εκσυγχρονίσουμε ένα κανόνα ή αν τον αντικαταστήσουμε με έναν άλλο περισσότερο βοηθητικό απαρνιόμαστε τις αξίες ή την ηθική μας. Φυσικά το να μην εξαρτώμαι από ένα κανόνα που κάποτε μου ήταν χρήσιμος αλλά σήμερα δε με βοηθά δεν καθρεφτίζει την παραβίαση κανενός κώδικα αξιών. Οι άκαμπτοι, σκληροί κανόνες και οι παραδοχές που έχουμε φτιάξει προκειμένου να τους επιβεβαιώνουμε, δημιουργούν ένα κλειστό σύστημα. 

    Ένα τέτοιο κλειστό σύστημα θα μπορούσε να παρατηρηθεί- σε ακραία μορφή- στη ταινία του Λάνθιμου με τίτλο Κυνόδοντας. Η οικογένεια έχει διαμορφώσει μια τέτοιου είδους επικοινωνία όπου το αεροπλάνο αποκαλείται αλατιέρα, για παράδειγμα, και οι κανόνες σκληροί και απαραβίαστοι προκειμένου να διατηρήσουν αυτή την επικοινωνία άθικτη, απαγορεύουν στα υπόλοιπα μέλη- στα παιδιά της οικογένειας- οποιαδήποτε επαφή με τον έξω κόσμο. Διότι ο έξω κόσμος θα φέρει νέες πληροφορίες και οι νέες πληροφορίες διαταράσσουν τη σταθερότητα του συστήματος. Αν το παιδί ανακαλύψει ότι η αλατιέρα είναι αλατιέρα και όχι αεροπλάνο, πρόκειται να συμβούν μεγάλες αναταράξεις στο οικογενειακό σύστημα του Λανθιμικού κινηματογράφου. 

    Οι ανελαστικοί κανόνες λοιπόν, τα άτεγκτα "πρέπει" υπονομεύουν την επαφή και τη γνωριμία με το νέο. Ένας άνθρωπος ο οποίος διατηρεί τέτοιου είδους κανόνες και υποκύπτει σε μια νοητική νάρκη ακαμψίας και ανελαστικότητας, συχνά προσπαθεί για το καλύτερο. Όσο επιτυχημένος και αν είναι ο ίδιος δεν είναι αρκετό και ενώ όλοι γύρω του αναγνωρίζουν την επιτυχία του εκείνος το θεωρεί δεδομένο. Έτσι διαρκώς απαιτεί όλο και περισσότερα από τον ίδιο καθώς το προηγούμενο επίτευγμα του ήταν δεδομένο και παράλληλα απαιτεί και από τους άλλους να ακολουθήσουν κατά κάποιο τρόπο τους ρυθμούς του. 

    Όταν αυτό δε συμβαίνει αισθάνεται θυμό, αγανάκτηση και διαμαρτύρεται για την κατωτερότητα της κοινωνίας και των μελών της. Μπορεί να εγκαταλείψει ένα πλαίσιο στο οποίο μπορεί να αναδείξει τα ταλέντα του και τις ικανότητές του, μιας και κανένας άλλος δεν μπορεί να συμβαδίσει μαζί του, προσδοκώντας ότι το επόμενο πλαίσιο θα είναι περισσότερο ικανοποιητικό. Και εκεί όμως έρχεται αντιμέτωπος με τους ίδιους ανθρώπους οι οποίοι τυχαίνει να είναι άνθρωποι και να έχουν διαφορετικό σύστημα κανόνων από αυτών. Ίσως εκείνοι να μετρούν την ικανοποίηση τους και την ευχαρίστηση τους με διαφορετικό ζύγισμα. Ίσως εκείνοι να θέτουν και να κατακτούν στόχους με διαφορετικό ρυθμό.

    Ένας άνθρωπος όμως που έχει ανελαστικά πρότυπα, άτεγκτους κανόνες και είναι αμείλικτος με την τήρηση τους θα θυμώνει και θα αδυνατεί να αναγνωρίσει οποιαδήποτε βήμα. Κάποιος μου είχε πει κάποτε... και το κράτησα πως σε οτιδήποτε κάνεις θα πρέπει να είσαι ο καλύτερος. Τέτοιου είδους νουθεσίες, διαποτίζουν τους ανθρώπους με δυσκολίες στο να ευχαριστηθούν πράγματα. 

    Η δυτική κοινωνία έχει επενδύσει τεράστια ποσά σε διαφημίσεις, τηλεοπτικές εκπομπές, πρότυπα μίμησης που αναδεικνύουν την παραπάνω διδαχή. Αλλά η έννοια του καλύτερου είναι ιδιαίτερα ρευστή. Πότε είσαι ο καλύτερος, για πόσο, πότε έχεις φτάσει στο επαρκές επίπεδο του καλύτερου; Τελειώνει ποτέ αυτό; Τι κόστος έχει αυτός ο αγώνας για την υγεία σου; Τελικά τι ευχαριστιέσαι; 

    Οι άνθρωποι που προσανατολίζονται προς την επιτυχία, προς την ανάδειξη τους, την κοινωνική αναγνωσιμότητα συνήθως έχουν καταφέρει πάρα πολλά. Αδυνατούν όμως όπως προ είπαμε να τα αναγνωρίσουν διότι τα θεωρούν δεδομένα. Οι ρίζες αυτής της τάσης τους μπορούν να αναζητηθούν σε διάφορα βιώματα της παιδικής ηλικίας τους, του τρόπου που μεγάλωσαν και εμπλουτίστηκαν τέτοιες διδαχές και νουθεσίες καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής τους. Η αποφυγή της ντροπής, η σύγκριση με ένα υψηλό εσωτερικευμένο πρότυπο, η λήψη αγάπης ή και αποδοχής όταν κανείς καταφέρνει τα μεγάλα και τα θαυμαστά θα μπορούσαν ίσως να είναι ορισμένες μόνο από τις ρίζες αυτής της αέναης ανεκπλήρωτης ανάγκης για ευχαρίστηση.  

    Το ερώτημα όμως που αναδύεται είναι: 

Τελικά υπάρχει κάτι πιο δυσάρεστο από ανθρώπους ικανούς να πετύχουν κατορθώματα και να αποδώσουν αριστουργήματα αλλά να αισθάνονται διαρκώς ανικανοποίητοι και να μην ευχαριστιούνται τίποτα;