Η εξημέρωση λέει η αλεπού στον Μικρό Πρίγκιπα είναι η δημιουργία δεσμών. Μέχρι να δημιουργήσουμε δεσμό εγώ είμαι μια σαν όλες τις άλλες αλεπούδες για 'σένα και εσύ ένας σαν όλους τους άλλους για 'μένα. Ο δεσμός υπάρχει ήδη από πολύ νωρίς στην ζωή του ανθρώπου. Ο Bowlby θεμελιωτής της θεωρίας δεσμού, υποστήριξε ότι το βρέφος γεννιέται με την έμφυτη ανάγκη για δεσμό με ένα άτομο που θα του παρέχει ασφάλεια. Απώτερος στόχος είναι η εξελικτική ικανότητα προσαρμογής στο χώρο. Οι συμπεριφορές δεσμού όπως είναι το κλάμα, η οπτική επαφή με το γονέα κλπ) παρατηρούνται σε όλα τα μωρά ανεξαρτήτου της μεταχείρισης τους από τους γονείς.
Σύμφωνα με τον Bowlby εκείνο που κινητοποιεί την ανάπτυξη δεσμού είναι η επίτευξη ενός συναισθήματος ασφάλειας. Θα λέγαμε η προσπάθεια για να δημιουργήσει το άτομο, ήδη από την βρεφική ηλικία, ένα σύνολο συμπεριφορών ώστε να πετύχει να νιώθει προστατευμένο και ασφαλές. Από που προέρχονται οι συμπεριφορές δεσμού όμως? Γιατί το βρέφος τείνει να αγγιστρώνεται στη μητέρα του όταν κάποιος ξένος μπαίνει σε ένα δωμάτιο ή γιατί το βρέφος απλώνει τα χέρια του προς τον οικείο τροφό?
Ο φόβος είναι στενά συνδεδεμένος με τις συμπεριφορές δεσμού. Ο φόβος σε νέα και απειλητικά ή ερεθίσματα τα οποία ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται ως απειλητικά διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην επιβίωση και τη διαιώνιση του είδους. Οι συμπεριφορές δεσμού έρχονται ως αποτέλεσμα λοιπόν απέναντι σε άγνωστα ερεθίσματα ενώ η έκφραση και η επικοινωνία του φόβου, εκπέμπει το μήνυμα ότι το άτομο χρειάζεται βοήθεια, προστασία, ειδοποιεί το άλλο άτομο ώστε να ξεκινήσει να το φροντίζει.
Αρχικά είχαν εντοπιστεί 3 κύρια μοτίβο δεσμού ή προσκόλλησης: ασφαλής/αυτόνομος, τύπος αποφυγής και τύπος εμμονής. Έπειτα εντοπίστηκαν άλλες δύο κατηγορίες ο αποδιοργανωμένος τύπος και ο μη προσδιοριζόμενος. Η μελέτη της θεωρίας δεσμού και η έρευνα ανέδειξε τη σημασία που διαδραματίζει ο τύπος δεσμού κατά την παιδική ηλικία στην επιλογή συντρόφου στην ενηλικίωση και στον τύπο δεσμού που αναπτύσσεται ανάμεσα στο συντροφικό ζευγάρι. Παρακάτω αναφέρονται συνοπτικά ορισμένα στοιχεία για τους τύπους δεσμού.
Όσον αφορά τον ασφαλή τύπο δεσμού φαίνεται ότι τα άτομα είναι πιο ανοιχτά στο να εξερευνήσουν τις σχέσεις τους και το περιβάλλον, είναι πιο συνεργάσιμα και δεσμευμένα. Αυτός ο τύπος δεσμού παραπέμπει στα αναπτυξιακά στάδια του Erikson όπου κατά το στάδιο της εμπιστοσύνης/ δυσπιστίας η θετική έκβαση της αναπτυξιακής αυτής πορείας είναι τα αισθήματα εμπιστοσύνης από την υποστήριξη του περιβάλλοντος που οδηγεί και στη μετέπειτα αυτονομία αντί της αμφιβολίας αν το άτομο ενθαρρυνθεί να εξερευνήσει.
Σχετικά με τον εμμονικό τύπο δεσμού, τα άτομα θεωρούν ότι οι άλλοι είναι απρόθυμοι να έρθουν συναισθηματικά κοντά τους. Δίνουν έμφαση στις δυσκολίες και στις ανησυχίες γύρω από τη σχέση τους και συχνά πιστεύουν ότι ο συντροφός τους δεν τους αγαπά ή δεν τους θέλει πραγματικά. Υποτιμούν αισθητά τις θετικές πληροφορίες.
Η ταξινόμηση του αποφευκτικού τύπου αφορά εκείνα τα άτομα που νιώθουν άβολα να βρίσκονται συναισθηματικά κοντά και δυσκολεύονται να εμπιστευτούν ολοκληρωτικά ή να ζητήσουν βοήθεια. Μπορεί να υπάρχει νευρικότητα στην εγγύτητα και να βλέπουν ότι οι άλλοι- οι ερωτικοί σύντροφοι- ζητούν περισσότερα απ' όσα μπορούν οι ίδιοι να δώσουν. Κάποιος που μπορεί να παραπέμπει στον αποφευκτικό τύπο δεσμού μπορεί να είναι απορριπτικός οπότε και να επιδιώκει την αυτονομία ή να καταπιέζει συναισθήματα ή μπορεί να είναι φοβικός αποφεύγοντας τις επαφές, καταπιέζοντας τα συναισθήματα και νιώθοντας άγχος (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21108315/).
Ο καθένας μπορεί να βρει συμπεριφορές και συναισθήματα που αντιστοιχούν σε περισσότερους από έναν τύπους δεσμού. Η προσπάθεια να ενταχθεί κανείς σε μια μόνη κατηγορία μπορεί τελικά να δημιουργήσει ομιχλώδη κατανόηση των βασικών συναισθημάτων, μπερδέματα και αποπροσανατολισμό από την βίωση του συναισθήματος και κυρίως την αναγνώριση του. Γιατί είναι τόσο σημαντικό να αναγνωρίσουμε το συναίσθημα αντί να προσπαθούμε να βρούμε σε ποια κατηγορία ανήκουμε?
Η αναγνώριση του συναισθήματος μέσα σε μια σχέση, είναι ο χάρτης μέσα από τον οποίο μπορούμε να κατευθύνουμε τη στάση μας και τη συμπεριφορά μας. Είναι ο αργαλειός της παραγωγής νοήματος γι' αυτή τη σχέση, για το ρόλο μας μέσα στη σχέση και για το ρόλο του άλλου, για την ιστορία μας και για τις επιδράσεις που αυτή ασκεί στο "τώρα". Η αναγνώριση του συναισθήματος και έπειτα η επικοινωνία του είναι η "εξημέρωση" του ανθρώπου μέσα στη και μέσα από τη σχέση.
Επιστρέφοντας στην ανάπτυξη της θεωρίας δεσμού παραπάνω, αναφέρθηκε ότι ο φόβος είναι στενά συνδεδεμένος με τις συμπεριφορές δεσμού καθώς κινητοποιεί την αναζήτηση προστασίας και ασφάλειας.
Ο φόβος και η ανταπόκριση του Άλλου μέσω της παροχής ασφάλειας, κατανόησης ή ενός γνεψίματος- αγγίγματος και προστασίας ώστε ο φόβος να μειωθεί, ξεκινά ήδη από πολύ παλιά. Ο φόβος αποτελεί ένα πρωτογενές συναίσθημα και ο άνθρωπος αναμένει την φροντίδα και τη προστασία όταν φοβάται.
Η σύγχρονη κοινωνία ωστόσο υποτιμά και υπονομεύει την έκφραση του φόβου. Ο φόβος πρέπει να μένει κρυφός. Να μην επικοινωνείται καθώς υποδηλώνει αδυναμία και ευαισθησία και αυτά τα χαρακτηριστικά δεν αρμόζουν στο ανταγωνιστικό κλίμα που καλλιεργείται στο σύγχρονο δυτικότροπο μοντέλο. Η αναζήτηση φροντίδας, στοργής και ασφάλειας στην αγκαλιά του συντρόφου ή ενός φίλου, αποδοκιμάζεται πολλές φορές για χάρη της ανάδειξης περισσότερο "δυναμικών" στάσεων που ευαγγελίζονται τη σκληρότητα ως χαρακτηριστικό επιβίωσης. Πίσω όμως από τη σκληρότητα, παραμένει η ανάγκη για ασφάλεια και προστασία.
Στη σύγχρονη κοινωνία της βίας, του ανταγωνισμού, της μισαλλοδοξίας και της μνησικακίας ο μόνος επαναστατικός τρόπος να ζούμε είναι η αναγνώριση και η έκφραση των συναισθημάτων μας και της ανάγκης να νιώσουμε ασφαλείς μέσα στις σχέσεις μας. Μια διαδρομή είναι η ¨εξημέρωση" ή ο "εξανθρωπισμός" όπως είναι η ελληνιστική σημασία του ρήματος "εξημερώνω". Η διαδρομή της δημιουργίας δεσμών με τους συντρόφους, απαιτεί δέσμευση και έκφραση όλων εκείνων των συναισθημάτων που ανοίγουν τις ευαίσθητες πτυχές του εαυτού μας. Η δέσμευση αυτή ενέχει ρίσκο και η επιλογή αυτού του δρόμου δεν είναι εύκολη. Σε μια κοινωνία όμως διχασμένη και πολωμένη σε μια εποχή όπου οι κρίσεις κάθε λογής χρωματίζουν με ζοφερές αποχρώσεις το περιβάλλον η πίστη σε Μικρούς Πρίγκιπες και η καλλιέργεια δεσμών είναι η μόνη αληθινή εξέγερση του ανθρώπου και η μόνη διαδρομή για την ελευθερία μας.
Βιβλιογραφικές πηγές:
Δεσμός, Συναίσθημα και Διαπροσωπικές Σχέσεις, Κ. Καφέτσιος, εκδ. Τυπωθητω, (2005).
Attachment Style, Levy et al., (2011).
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου