Το καλοκαίρι πέρασε ή αφήνει τα απόνερα του προτού το φθινώπορο έρθει ώστε να ακουμπήσει τα φύλλα του στο έδαφος και να νοτίσει το χώμα με τις βροχές του. Η εποχή των διακοπών για κάποιους μπορεί να ήταν μια περίοδος ξεκούρασης, ανάπαυλας από τις καθημερινές δυσκολίες του έτους, αναστοχασμού και για κάποιους άλλους μπορεί να ήταν μια περίοδος μέσα στο συνεχές του χρόνου, χωρίς πολλούς ενθουσιασμούς και χωρίς εκπλήξεις. Η τηλεόραση προσπάθησε να μας πείσει ότι ο κόσμος παρά την οικονομική ανέχεια που μπορεί να βιώνει, παρά την ενεργειακή, πολεμική και περιβαλλοντική κρίση, πλημμύρισε τα λιμάνια και ο τουρισμός για άλλη μια φορά επέφερε τους πολυαναμενόμενους καρπούς.
Αυτό το καλοκαίρι λοιπόν, μια περίοδος σε μια εποχή αναταράξεων μου δίνει την ευκαιρία να καταπιαστώ με την αίσθηση της αβεβαιότητας, που όλοι βιώνουμε λίγο ή πολύ που είναι όμως έντονη και παθολογική για όλους εκείνους τους ανθρώπους που προχωρούν στη ζωή τους με μια αγχώδη διαταραχή όπως η Γενικευμένη Αγχώδης Διαταραχή (ΓΑΔ), ή με άλλου είδους ψυχιατρικές δυσκολίες όπως η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή, η Κατάθλιψη ή και οι Διατροφικές Διαταραχές.
Κύριο χαρακτηριστικό των αγχωδών διαταραχών το οποίο διαδραματίζει καταλυτικό ρόλο στη συντήρηση των διαταραχών των ψυχικών λειτουργιών, είναι η μη ανοχή στην αβεβαιότητα (στα αγγλικά αποδίδεται ως Intolerance of Uncertainty- IU). Σύμφωνα με τον Carleton, (2012), η μη ανοχή στην αβεβαιότητα είναι η προδιαθεσιακή τάση φόβου για το άγνωστο και διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη και διατήρηση των αγχωδών διαταραχών. Όπως αναφέρεται στους Bomyea και συνεργάτες, (2015), η αβεβαιότητα περιλαμβάνει πεποιθήσεις οι οποίες υποστηρίζουν ότι το αβέβαιο είναι απειλητικό, στρεσογόνο και εκλυτικός παράγοντας άγχους. Επίσης συνοδεύεται από την επιθυμία για αποφυγή καταστάσεων όπου είναι παρούσα η ανασφάλεια και η αμφιβολία. Για να το θέσουμε απλά, ό,τι δεν γνωρίζω με σιγουριά με απωθεί και με φοβίζει. Για όσους ανθρώπους τα επίπεδα μη ανοχής στην αβεβαιότητα -ή αλλιώς η ισχυρή πεποίθηση δεν αντέχω καθόλου την αβεβαιότητα- είναι υψηλά, συντελούν σε δυσπροσαρμοστικές συμπεριφορές όπως διάφορες αποφυγές καταστάσεων, στην αυξημένη τάση για αναζήτηση πληροφοριών και επιβεβαιώσεων καθώς και στα λάθη του νου, όπως είναι οι αρνητικές προκαταλήψεις και τα αρνητικά χρωματισμένα σενάρια για την έκβαση διάφορων καταστάσεων. Τα παραπάνω συμμετέχουν αν αφεθούν ανεπεξέργαστα και μη εκφρασμένα στη διατήρηση των αγχωδών διαταραχών.
Πώς να χειριστώ την αβεβαιότητα
Όπως προαναφέρθηκε ρόλο κλειδί στις διαταραχές άγχους διαδραματίζει η μη ανοχή στην αβεβαιότητα. Το πρώτο πράγμα που χρειάζεται να κάνει κανείς, είναι να κοιτάξει προσεχτικά τα δύο μέρη αυτού του χαρακτηριστικού. Το πρώτο μέρος είναι η λέξη ανοχή. Το δεύτερο μέρος είναι η λέξη αβεβαιότητα. Το αμέσως επόμενο βήμα είναι να αναρωτηθεί αυτό που οι στωικοί φιλόσοφοι αποκαλούν ως διχοτόμηση του ελέγχου. Τι μπορώ εγώ να ελέγξω σε αυτά τα δύο μέρη και τι όχι ? Η απάντηση είναι ότι μπορώ να ρυθμίσω την δική μου ανοχή. Κατά πόσο μπορώ να μάθω να αντέχω την αβεβαιότητα και να τροποποιήσω τις ερμηνείες και τις εντυπώσεις εκείνες που διατηρούν τη πεποίθηση ότι η αβεβαιότητα είναι καταστροφική.
Σύμφωνα με το μοντέλο των Herbert & Dougas, (2019), δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στις πεποιθήσεις που διατηρεί κανείς γύρω από την αβεβαιότητα. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα θα μπορούσε να είναι:
Αν δεν είμαι βέβαιος για τις συνθήκες του ταξιδιού με το πλοίο θα το αποφύγω ή θα προσπαθήσω να ενημερωθώ πλήρως από τη παρέα μου σχετικά
Αυτό θα μπορούσε να είναι ένα αντιπροσωπευτικό παράδειγμα ενός ανθρώπου που έχει υψηλό δείκτη μη ανοχής στην αβεβαιότητα.
Αντίστροφα ένας άνθρωπος ο οποίος μπορεί να αντέξει την αβεβαιότητα θα διατηρούσε μια πεποίθηση που μοιάζει με:
Δεν ξέρω ακριβώς τις συνθήκες του ταξιδιού αλλά είμαι περίεργος να δω πως θα εξελιχθεί
Η ερώτηση κλειδί που μπορεί να κάνει κανείς με υψηλά επίπεδα μη ανοχής στην αβεβαιότητα θα μπορούσε να είναι Τι σημαίνει για 'μενα να μην είμαι βέβαιος τη δεδομένη στιγμή για τη δεδομένη κατάσταση?
Οι απαντήσεις μπορεί να ποικίλουν και αποκαλύπτουν τις πεποιθήσεις που το άτομο διατηρεί γύρω από την αβεβαιότητα. Πεποιθήσεις που μπορεί να αποδίδουν στην αβεβαιότητα ένα καταστροφικό χαρακτήρα για τον ίδιο ή για τον κόσμο. Το πρώτο σημαντικό βήμα είναι ο εντοπισμός των πεποιθήσεων αυτών. Οι πεποιθήσεις αυτές δεν είναι παρά οι εντυπώσεις του νου γύρω από ένα συμβάν ή γύρω από την οπτική μέσω της οποίας αντιλαμβάνεται κανείς το κόσμο (ως απειλητικό ή μη, ως φιλικό ή ως ένα κόσμο με διάφορες αποχρώσεις) και οι πεποιθήσεις γύρω από την ικανότητα κάποιου να καταφέρει να ανταπεξέλθει σε δύσκολες και αβέβαιες καταστάσεις. Η τροποποίηση των πεποιθήσεων αυτών και η διεξαγωγή πειραμάτων ώστε να ελεγχθούν οι πεποιθήσεις γύρω από την αβεβαιότητα είναι μέρος της θεραπευτικής διαδικασίας της Γνωσιακής Συμπεριφορικής Ψυχοθεραπείας.
Ένα προσωπικό παράδειγμα
Πρόσφατα ετοίμαζα ένα ταξίδι στην οικογένεια μου. Έτυχε μερικές ώρες πριν το προγραμματισμένο ταξίδι μου, να αισθανθώ μια μικρή κόπωση και λίγα δέκατα. Ωστόσο κανένα άλλο σύμπτωμα κάποιας νόσου ή κάποιου ιού δεν είχε κάνει την εμφάνιση του. Θέλοντας να πάω στην οικογένεια μου καθώς δεν είχαμε έρθει σε επαφή πολύ καιρό δεν επιθυμούσα να αναβάλω το ταξίδι. Παρεμπιπτόντως εκείνες τις μέρες ήταν και τα γενέθλιά μου και ήταν πολύ σημαντικό για 'μενα να τα περάσω μαζί τους. Η αγωνία μου και το άγχος μου ήταν ότι ίσως έχω covid και μήπως το μεταδώσω και σε αυτούς. Κανείς δεν μπορούσε να με διαβεβαιώσει ότι δεν έχω covid, ούτε τα sefl-test μου παρείχαν κάποια αίσθηση ασφάλειας. Δεν ήμουν σίγουρος τι έχω. Ήμουν όμως σίγουρος ότι αυτό το διάστημα, δεν είχα έρθει σε επαφή με κάποιο κρούσμα- που να το ξέρω τουλάχιστον- λάμβανα τα απαραίτητα μέτρα προφύλαξης και κανείς κοντινός μου δεν παρουσίαζε κανένα απολύτως σύμπτωμα παρόμοιο με το δικό μου. Αλλά δεν ήμουν βέβαιος για τίποτα. Αναρωτήθηκα ποιό ήταν το χειρότερο που θα μπορούσε να συμβεί? Τι μέτρα προφύλαξης μπορούσα να πάρω ώστε να μη μεταδώσω κάτι στα μέλη της οικογένειας μου? Θα μπορούσα ίσως να είμαι αρκετά απομακρυσμένος σε χώρους του σπιτιού, αφού το σπίτι είναι αρκετά μεγάλο? Τι χρειάζεται να συμβεί βήμα βήμα ώστε το χειρότερο σενάριο που σκέφτομαι να βγει αληθινό? Φυσικά η αβεβαιότητα παρέμεινε, τα παραπάνω ερωτήματα όμως βοήθησαν ώστε εγώ να αντέξω την αβεβαιότητα αυτή και να πλοηγηθώ λίγο καλύτερα μέσα σε αυτή, μειώνοντας τα καταστροφολογικά σενάρια και ηρεμώντας τη φοβισμένη φωνή μέσα μου.
Η συμπεριφορά ήταν αρκετά ριψοκίνδυνη, τα συμπτώματα όμως δεν θύμιζαν σε τίποτα covid και εν τέλει ήταν κάτι ιογενές το οποίο έπειτα από λίγες μέρες εξαφανίστηκε και εγώ απόλαυσα την παρέα των οικείων μου και την ξεκούραση που χρειαζόμουν ώστε να αναρρώσω. Διατήρησα όλα τα μέτρα προφύλαξης που είχα σχεδιάσει και έτσι τα καταστροφολογικά σενάρια διαψεύστηκαν.
Η αβεβαιότητα είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής μας. Η αγωνία και το άγχος επίσης αποτελούν συναισθήματα της ζωής μας τα οποία μπορούν άλλοτε να μας καθοδηγήσουν ως χάρτες στο ταξίδι μας και άλλοτε να μας αποπροσανατολίσουν. Πολλές φορές όταν οι ευρύτερες συνθήκες το επιτρέπουν η αβεβαιότητα ευδοκιμεί και ο φόβος μεγαλώνει. Η παθολογική μη ανοχή στην αβεβαιότητα είναι ένα στοιχείο στο οποίο η ψυχοθεραπεία και κυρίως η Γνωσιακή Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία, εστιάζει κα δίνει ιδιαίτερη έμφαση ώστε να εκπαιδευτεί ο άνθρωπος να αντέχει και να λειτουργεί στη ζωή του όχι κερδίζοντας βεβαιότητα αλλά στρέφοντας τους φακούς του σε αυτά που εκείνος μπορεί να κάνει το δυνατό καλύτερα μέσα σε ένα αβέβαιο κόσμο που διαρκώς μετακινείται και μεταβάλλεται ταχέως. Με έμφαση τόσο στις πεποιθήσεις του ατόμου όσο και στα συναισθήματα που αλληλεπιδρούν με αυτές και τις αντιδράσεις του σε αυτές, ενισχύεται το μοίρασμα μέσα στο δωμάτιο της ψυχοθεραπείας ώστε μέσα από αυτό το μοίρασμα να καθρεφτιστούν οι δυνατότητες του ατόμου και να ενισχυθεί η αυτο-εμπιστοσύνη του.
Πηγές:
- https://www.psychologytools.com/articles/intolerance-of-uncertainty-help-your-clients-to-embrace-the-unknown-using-behavioral-experiments/
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4480197/
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου