Μιλούσα με μια φίλη χθες στο τηλέφωνο, η οποία έχει πρόσφατα μετακομίσει σε μια νέα πόλη στην Ελλάδα. Αποφάσισε να παραιτηθεί από την εταιρία στην οποία εργαζόταν ως σύμβουλος ψυχικής υγείας και να ξεκινήσει το δικό της ιδιωτικό γραφείο, αναλαμβάνοντας πελάτες και συνεργαζόμενη μαζί τους ψυχοθεραπευτικά. Καθώς μιλούσαμε στο τηλέφωνο μου είπε με έκπληξη και με μια φωνή η οποία χρωματιζόταν από τη χαρά της διάψευσης των προσδοκιών της, πως όλα τα άγχη και οι φόβοι που ένιωθε πριν πάρει την μεγάλη απόφαση να ανοίξει το γραφείο της, όχι μόνο έχουν διαψευστεί αλλά δεν έγιναν πραγματικότητα ούτε στο ελάχιστο.
Το άγχος και ο φόβος για τα επόμενα βήματα είναι αναπόσπαστα συναισθήματα της εξέλιξης μας. Η μετατόπιση από ένα μέρος σε ένα άλλο, η μετάβαση από μια φάση ζωής σε μια άλλη, συνοδεύεται από το συναίσθημα του άγχους, της αγωνίας και το φόβου. Η δική μου επιλογή να μετακινηθώ από μια βέβαιη κατάσταση σε μια κατάσταση πρωτόγνωρη και πρωτοφανή ήταν και είναι ακόμη και σήμερα ένα ταξίδι που περνάει μέσα από το άγχος και την αγωνία που συνοδεύεται από ερωτήματα όπως τι θα συμβεί αν?
Αν ξέραμε τι θα συμβεί αν γίνει οτιδήποτε που δεν εξαρτάται από μας, κατά πάσα πιθανότητα θα ζούσαμε σε ένα ατέρμονα βαρετό κόσμο και πολύ πιθανό δεν θα μαθαίναμε πολλά από τα πράγματα που γνωρίζουμε σήμερα σαν ανθρώπινο είδος. Όπως λέει ο Διονύσης Σιμόπουλος στο βιβλίο του, Είμαστε Αστρόσκονη, το άγνωστο πολλούς τους τρομάζει και σε άλλους τους κεντρίζει τη περιέργεια.
Οι άνθρωποι που τρομάζουν από το άγνωστο, από την αβεβαιότητα μπορεί να νιώθουν ευάλωτοι σε δυνητικούς κινδύνους, άγχος, ανασφάλεια, εκνευρισμό, να είναι σε τσίτα ή να αισθάνονται σαν να κάθονται σε αναμμένα κάρβουνα όταν έρχονται αντιμέτωποι με μια μη γνώριμη κατάσταση ή με μια κατάσταση που ενέχει κάποια απειλητικά μηνύματα.
Η συναισθηματική απόκριση του φόβου είναι μια φυσιολογική αντίδραση του ανθρώπινου οργανισμού όταν έρχεται αντιμέτωπος με απειλές. Παρόμοια το άγχος είναι μια φυσιολογική συναισθηματική απόκρισή η οποία προετοιμάζει τον άνθρωπο για ενδεχόμενες απειλές που μπορεί να αντιμετωπίσει. Μια από τις αγαπημένες μου θεωρίες για να περιγράφω το άγχος ως ένα προστατευτικό μηχανισμό είναι η αναδρομή στο πρωτόγονο παρελθόν των ανθρώπων, όταν ακόμη δεν υπήρχε το instagram, το twitter, το facebook και όλα τα υπόλοιπα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και όταν ακόμη οι αποστάσεις πραγματικές και συμβολικές ήταν πολύ μεγάλες μεταξύ μας.
Βασική ανθρώπινη ανάγκη εκείνη τη περίοδο ήταν η εξασφάλιση τροφής και η εξασφάλιση καταφυγίου. Η λέξη εξασφάλιση, έχει μέσα της τη λέξη ασφάλεια. Όλοι οι ζωντανοί οργανισμού διψούν και χρειάζονται να νιώθουν ασφαλείς. Κοιτάξτε τα κατοικίδια σας για παράδειγμα. Παρατηρήστε πώς αντιδρούν όταν απομακρύνεστε ή όταν τους θυμώνετε. Στο χωριό οι κάτοικοι λένε έβαλε την ουρά κάτω απ' τα σκέλια, όταν αναφέρονται σε έναν άνθρωπο ο οποίος τρόμαξε και απομακρύνθηκε. Επιστρέφοντας στην πρωτόγονη εποχή λοιπόν, οι άνθρωποι κατά πάσα πιθανότητα ένιωθαν άγχος για μελλοντικούς κινδύνους. Οπότε έπρεπε να αναζητήσουν και να διασφαλίσουν την πρώτη ανάγκη από την πυραμίδα του Maslow- καταφύγιο και ασφάλεια. Αυτή την ανάγκη την ικανοποίησαν χτίζοντας αρχικά κοινότητες και έπειτα τα καταφύγια τους και τις οχυρώσεις που θα τους προστάτευαν από δυνητικούς κινδύνους. Η διαφορά είναι ότι εκείνη την εποχή οι άνθρωποι δεν είχαν καλώς ή κακώς το προνόμιο, ούτε την αναπτυγμένη ικανότητα να ονοματίζουν τα συναισθήματα τους, και τα άγχη τους περιορίζονταν σε πολύ πιο βασικές ανάγκες.
Το άγχος λοιπόν βοήθησε τον άνθρωπο να επιβιώσει, να προστατευτεί και να δημιουργήσει ό,τι μπορούμε εμείς σήμερα να απολαμβάνουμε.
Ή και όχι.
Σήμερα πολλές φορές το άγχος μας παραλύει. Άνθρωποι που υποφέρουν από αγχώδεις διαταραχές, έρχονται αντιμέτωποι με τις αρνητικές συνέπειες του άγχους και αντιμετωπίζουν πληθώρα δυσκολιών στη καθημερινή τους ζωή. Πολλοί ίσως να αποφεύγουν να βγουν και έξω από το ασφαλές περιβάλλον τους. Κατακλύζονται βίαια από μια έντονη αίσθηση ανησυχίας και ένα ανεξέλεκτο ντόμινο αρνητικών σκέψεων και σεναρίων που καταλήγουν να είναι καταστροφικά για τους ίδιους, τον εαυτό ή τους άλλους και βρίσκονται μόνοι μέσα σε αυτό τον αγχώδη ανεμοστρόβιλο. Το άγχος μετατρέπεται γι' αυτούς σε μια απειλή κατά της ζωής τους, της υγείας τους, των σχέσεών τους.
Η διαφορά του άγχους με το φόβο έγκειται στο γεγονός ότι το άγχος σχετίζεται με πιο αφηρημένα ερεθίσματα που μπορούν να πυροδοτήσουν αυτό ακριβώς το συναίσθημα ενώ ο φόβος ενεργοποιείται από περισσότερο συγκεκριμένα και με εγγύτητα στο χώρο ερεθίσματα ή και απειλές. Το άγχος αφορά περισσότερο κάτι που πρόκειται ή φανταζόμαστε ότι πρόκειται να συμβεί στο μέλλον ενώ ο φόβος αφορά κάτι που μας πλησιάζει, που είναι παρόν.
Για παράδειγμα αισθάνομαι άγχος σε μια ενδεχόμενη απώλεια της δουλειάς μου όταν ο προϊστάμενός μου, μου κάνει μια παρατήρηση. Όμως αισθάνομαι φόβο όταν είμαι πρόσωπο με πρόσωπο με ένα απειλητικό κλέφτη μέσα στο σπίτι μου. Στη πρώτη περίπτωση συζητάμε για ενδεχόμενα, για δυνατές αλλά για μη υπαρκτές απειλές ενώ στη δεύτερη περίπτωση μιλάμε για πραγματικές, παρούσες τώρα κοντά μας απειλές.
Άσκηση
Στο σημείο αυτό προτού βιαστεί κανείς να τακτοποιήσει στο νου του το τι είναι φόβος και τι είναι άγχος, ας προσπαθήσουμε να εξοικειωθούμε με την αναγνώριση τους στο σώμα μας και με την "ανάγνωση του σώματος μας". Μπορείτε να παρατηρήσετε τον εαυτό σας την επόμενη φορά που θα έρθετε αντιμέτωποι με μια κατάσταση που σας προκαλεί άγχος ή φόβο ή κάποια παρόμοια δυσφορία. Όντας σε αυτή τη κατάσταση ή λίγο μετά, επιτρέψτε στον εαυτό σας να ονοματίσει αυτό το αίσθημα. Μπορεί να είναι δυσφορία, κάποια αδιαθεσία, το συναίσθημα του discomfort, κάτι δυσάρεστο. Αφού το εντοπίσετε, παρατηρήστε το σώμα σας. Μείνετε εστιασμένοι στις αισθήσεις του σώματος. Μπορείτε να τις καταγράψετε στο σημειωματάριο του κινητού σας ή σε ένα τετράδιο, ή όπου σας βολεύει.
Η αυτοπαρατήρηση είναι ένας από τους πρώτους και καλύτερους τρόπους να συνδεθούμε με τον εαυτό και με αυτό που συμβαίνει γύρω μας.
***Στην επόμενη ενότητα θα εξετάσουμε το άγχος και τους φόβους με περισσότερες λεπτομέρειες.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου