Σύμφωνα με έρευνες οι άνθρωποι που υποφέρουν από κάποια μορφή σοβαρής αγχώδους διαταραχής κατά τη διάρκεια της ζωής τους στην Αμερική, αγγίζουν το ποσοστό του 28.8%, (Kessler et al. 2005). Ενώ ο αριθμός των ανθρώπων με τα ίδια προβλήματα είναι εξίσου σημαντικός σε άλλα μέρη του Δυτικού κόσμου,(Baumeister and Harter, 2007). Όταν υποφέρει κανείς από το φόβο και το άγχος μπορεί να είναι δύσκολο να φανταστεί ένα διαφορετικό τρόπο ύπαρξης, όπως αναφέρεται στον Knaus, (2014).
Μια γρήγορη ανάγνωση της πρώτης παραγράφου, διεγείρει την έκπληξη καθώς τα "λυμένα" προβλήματα του δυτικού κόσμου και πολιτισμού, θα έπρεπε να έχουν προσφέρει ανακούφιση σε πολλούς ανθρώπους, να μειώνουν την ανησυχία τους και με κάποιο τρόπο να προσφέρουν μια αίσθηση ασφάλειας. Αντ' αυτού γίνεται φανερό, ότι ακριβώς σε αυτό τον αναπτυγμένο κόσμο τα ποσοστά αγχωδών διαταραχών είναι μεγαλύτερα απ' ότι σε άλλους πολιτισμούς. Τα ερωτήματα που μπορεί να εγείρονται είναι πολλά. Τι διαφοροποιεί το δυτικό πολιτισμό από τις ανατολικές κουλτούρες, με αποτέλεσμα τα ποσοστά άγχους να είναι τόξο αυξημένα ? Τι κάνει τους πολίτες των αναπτυγμένων χωρών να υποφέρουν από αγχώδεις διαταραχές ενώ οι άνθρωποι των αναπτυσσόμενων χωρών, οι οποίοι μάχονται για την επιβίωση, δεν αναγνωρίζουν ίσως πολλές φορές την έννοια του άγχους ? Μήπως τα διαγνωστικά κριτήρια που χρησιμοποιούνται για την κατηγοριοποίηση αγχωδών διαταραχών δεν επαρκούν για να περιγράψουν το άγχος και τα σύνοδα προβλήματα του σε άλλες κουλτούρες διαφορετικές από τις δυτικές?
Πρόκειται για πολυπαραγοντικά ερωτήματα τα οποία δεν εξυπηρετούν τους σκοπούς ενός τέτοιου κειμένου. Είναι ωστόσο ερωτήματα τα οποία συνδέονται άρρηκτα με τον τρόπο όπου βλέπουμε στη σημερινή εποχή και κοινωνία πολλές από τις δυσκολίες μας και τους τρόπους με τους οποίους αντιμετωπίζουμε το άγχος. ΄
Άλλοτε το άγχος και ο φόβος μας προστατεύουν και άλλοτε μας καθιστούν δέσμιους μιας στασιμότητας και ενός "παγώματος". Φόβος και άγχος μοιράζονται πολλά κοινά στοιχεία αλλά ταυτόχρονα διαφέρουν όπως αναφέρθηκε και σε προηγούμενη ενότητα. Ωστόσο στο παρόν, θα γίνει μια περισσότερο λεπτομερής διαφοροποίηση των δυο με σκοπό την καλύτερη κατανόησή τους.
Ο φόβος είναι ένα συναίσθημα που έχει να κάνει με τη διάσταση της απόστασης ή της εγγύτητας θα λέγαμε. Αν βρίσκεσαι σε μια μακρινή απόσταση από ένα άγριο θηρίο, το οποίο είναι φυλακισμένο σε ένα κλουβί, αντίθετα με τις επιταγές της φύσης, τότε πιθανά αισθάνεσαι ασφαλής να το παρατηρείς από απόσταση. Η καρδιά σου, έχει ένα ήπιο φυσιολογικό ρυθμό και η αναπνοή σου μπορεί να είναι σταθερή και γαλήνια. Αν όμως βαδίζεις σε ένα πάρκο, την ώρα που ο ήλιος έχει βασιλέψει και τα πρώτα φώτα της πόλης μόλις αρχίζουν να ανάβουν, και ακούσεις πίσω από τους θάμνους ένα άγριο βρυχηθμό ή ένα άγριο αλύχτημα και δεις τα φύλλα του θάμνου να τραντάζονται, κατά πάσα πιθανότητα θα αισθανθείς φόβο, η καρδιά σου θα χτυπήσει πολύ γρήγορα, η ανάσα σου θα αλλάξει το ρυθμό της, μπορεί να γίνει γρήγορη και κοντή, ιδρώτας θα λούσει τους κροτάφους σου και ίσως τα άκρα σου να τρέμουν. Ένα ζωντανό άγριο θηρίο που το έσκασε από τις ψηλές βουνοκορφές καθώς η καταστροφή της φύσης έχει ασκήσει τεράστια επίδραση στην βιοποικιλότητα των δασών μας, βρέθηκε στη πόλη και δυστυχώς για 'σενα βρέθηκε πολύ κοντά στο πάρκο που πηγαίνεις τις απογευματινές σου βόλτες. Έτυχε δυστυχώς να είναι τόσο κοντά σου αυτός ο θάμνος, πίσω από τον οποίο κρυβόταν το θηρίο, που φυσικά φοβήθηκες και ίσως και να τρόμαξες. Όταν λοιπόν πρόκειται για ένα κίνδυνο, παρόντα, και είμαστε ευάλωτοι, αυτή είναι η διάσταση της εγγύτητας, και το συναίσθημα του φόβου.
Ο φόβος στο παραπάνω παράδειγμα κατά πάσα πιθανότητα ήταν ένα πολύ χρήσιμο συναίσθημα, καθώς λειτούργησε με ένα τέτοιο τρόπο ώστε να προστατευτείς από την επίθεση ή την αγριότητα ενός άγριου θηρίου ή ενός άγριου σκύλου. Ίσως το έβαλες στα πόδια και έτρεξες γρηγορότερα από το σκύλο, ίσως χρησιμοποίησες το μεγάλο κλαδί που κρατούσες για να χτυπήσεις το θηρίο ή μπορεί και να έμεινες ακίνητος ώστε να αποτρέψεις το θηρίο από μια ενδεχόμενη επίθεση κατά πάνω σου. Όπως και να έχει κατάφερες να σωθείς και τώρα είσαι ασφαλής, εξιστορώντας όσα συνέβησαν στους φίλους σου. Εκ τοτε, κάθε φορά που ακούς ένα δυσδιάκριτο ήχο, ένα θόρυβο η καρδιά σου χτυπάει δυνατά, και τα άκρα σου ξεκινούν να τρέμουν.
Σε αυτή τη φάση εμπίπτουν οι λανθασμένοι συναγερμοί. Ένας λανθασμένος συναγερμός, έπειτα από μια προγενέστερη εμπειρία φόβου, μπορεί να ενεργοποιήσει όλες τις φοβικές αντιδράσεις, σωματικά, συναισθηματικά και γνωστικά, παγιδεύοντας τον άνθρωπο σε ένα φαύλο κύκλο φόβου. Ή μπορεί να σπάσει ο φαύλος κύκλος αυτός του φόβου, αν ο άνθρωπος ξεκαθαρίσει ότι πρόκειται για λάθος συναγερμό (false fear alarm). Ένας συναγερμός φόβου, μπορεί να είναι προστατευτικός μερικές φορές καθώς αν υποπέσει στην αντίληψή σου ένας ήχος θροΐσματος στο θάμνο, εσύ θα μπορέσεις να αλλάξεις δρόμο, αποφεύγοντας την επαφή εκ νέου με ένα αντίστοιχο ζώο.
Το άγχος εξελίχθηκε ώστε να προετοιμάσει το άτομο, να εντοπίζει και να διαχειρίζεται απειλές, (Bateson, Brilot and Nettle, 2011,707). Όταν αισθάνεσαι άγχος, ό,τι φοβάσαι αφορά το μέλλον. Οι απειλές δηλαδή δεν είναι παρόντες αλλά πρόκειται να έρθουν. Το άγχος λοιπόν σε βοηθά να προετοιμαστείς όταν πρόκειται να έρθεις αντιμέτωπος με καταστάσεις οι οποίες μπορεί να είναι άβολες ή και δυσφορικές για ΄σένα.
Το άγχος έχει δύο χαρακτηριστικά. Η αποφυγή ενός μελλοντικού κινδύνου και η ανακούφιση που ακολουθεί την αποφυγή, (όπως αναφέρει ο Knaus, 2014). Αυτό μπορεί να είναι χρήσιμο για ορισμένες περιστάσεις οι οποίες είναι τρομερά επικίνδυνες και χρειάζεται κανείς να τις αποφύγει. Ωστόσο, είναι δυσλειτουργικό όταν επεμβαίνει στη καθημερινότητα μας, κατακερματίζοντας την και ακρωτηριάζοντας κάθε στιγμή χαράς στη ζωή μας.
Μια απειλή μπορεί να διεγείρει το άγχος. Το άγχος με τη σειρά του αλληλεπιδρά με τις σκέψεις μας και διογκώνει τις απειλητικές ερμηνείες, οι οποίες με τη σειρά τους ενισχύουν τις σωματικές αισθήσεις και παράλληλα οδηγούν στην αποφυγή της απειλής ρεαλιστικής ή φανταστικής, που βραχυπρόθεσμα ανακουφίζει από τις αγχώδεις εκδηλώσεις αλλά μακροπρόθεσμα διαιωνίζει το πρόβλημα της μη εμπλοκής σε μια "απειλητική" κατάσταση.
Για παράδειγμα, μπορεί να αισθάνεται άγχος κανείς στην ιδέα να εμφανιστεί μπροστά σε κοινό. Σκέφτεται ότι θα τον γιουχάρουν ή θα τον επικρίνουν ή σε ηπιότερες μορφές ότι θα τον κρίνουν αυστηρά και το σώμα του αρχίζει να διεγείρεται. Οι παλμοί της καρδιάς του αυξάνονται, ιδρώνει, τρόμος απλώνεται στα χέρια του, μουδιάζουν τα άκρα του, νιώθει μια ελαφριά αίσθηση ζάλης, η αναπνοή του "κονταίνει", το στομάχι του σφίγγεται. Η προσοχή του εστιάζει σε αυτά τα συμπτώματα- τα οποία είναι όλα φυσιολογικά συμπτώματα φυσιολογικών συναισθημάτων όπως το άγχος και ο φόβος- με αποτέλεσμα να μειώνονται οι διαθέσιμες πηγές της προσοχής, να ξεχνάει αυτό που ήθελε να πει στο κοινό του και να αποφασίζει να τρέξει μακριά. Αυτή η συμπεριφορά του, η οποία ονομάζεται αποφυγή, παρόλο που για εκείνη τη στιγμή μπορεί να ήταν χρήσιμη, καθώς ανακούφισε από το άγχος της στιγμής, καθιστά τον άνθρωπο μόνιμο κάτοικο μιας αγχώδους διαδικασίας που του στερεί πολλές ευκαιρίες.
Είναι χαρακτηριστικό ότι οι συμπεριφορές που συμβάλλουν στη διαιώνιση των αγχωδών προβλημάτων που αντιμετωπίζουν πολλοί άνθρωποι, είναι αντιδράσεις που ανακουφίζουν από ένα δυσάρεστο συναίσθημα. Η αποφυγή ή άλλες συμπεριφορές ασφαλείας, απαλύνουν την ένταση των δυσάρεστων συναισθημάτων όπως είναι το άγχος ή η δυσφορία που συνοδεύει το "ξεβόλεμα" από μια κατάσταση, αλλά μόνο βραχυπρόθεσμα. Κατά τα άλλα συντελούν στην αέναη συντήρηση της δυσκολίας του ατόμου καθώς η αποφυγή δυσάρεστων συναισθημάτων δε σημαίνει απαραίτητα και την εξασφάλιση μιας χαρούμενης ζωής.
Σε επόμενη ενότητα θα γίνει εκτενέστερη περιγραφή των συμπεριφορών που συντελούν στη διαιώνιση των προβλημάτων άγχους.
Άσκηση
Μια φορά τη μέρα μπορείς να καταγράφεις μια κατάσταση όπου ένιωσες δυσφορία. Στη συνέχεια μπορείς να καταγράφεις τις Σκέψεις που πέρασαν από το μυαλό σου εκείνη τη στιγμή και κάποιες Σωματικές Αισθήσεις. Ενώ μπορείς επίσης να σημειώνεις και την Αντίδρασή σου σε αυτή τη κατάσταση. Παρακάτω τίθεται ένα παράδειγμα το οποίο μπορείς να ακολουθήσεις σαν ένα δείγμα. Στο παράδειγμα υπάρχουν ερωτήσεις σε κάθε μια από τις 4 κατηγορίες, στις οποίες καλείσαι να απαντήσεις τη στιγμή που δυσαρεστήθηκες ή ένιωσες ένα έντονα δυσφορικό συναίσθημα όπως άγχος, φόβο, αγωνία ή άλλο συναίσθημα θλίψης, στενοχώριας, θυμού.
Αρχικά αναγνωρίζεις το πυροδοτικό γεγονός, εκείνο δηλαδή το εξωτερικό ή εσωτερικό ερέθισμα (όπως μια ανάμνηση) που έσπρωξε τη πέτρα να κυλήσει και να αισθανθείς όλη αυτή τη δυσφορία.
Εσωτερικό ερέθισμα είναι οτιδήποτε μας ταράσει και έρχεται από μέσα μας όπως για παράδειγμα μια ανάμνηση, όχι από κάτι που συμβαίνει στο εξωτερικό περιβάλλον όπως ένας αδιευκρίνιστος ήχος από τη κουζίνα λόγου χάρη.
Το επόμενο βήμα είναι να αναγνωρίσεις τις ερμηνείες, σκέψεις, εικόνες ή πεποιθήσεις, που "είδες" ή "άκουσες" στο νου σου εκείνη τη στιγμή. Έπειτα παρατηρείς αυτές τις σκέψεις ή εικόνες, το σώμα σου και τις συμπεριφορές σου.
Κατάσταση: (ερωτήσεις διευκρίνησης και περιγραφής) που βρίσκομαι, με ποι@, πότε, τι έγινε μεταξύ μας/ τι έγινε τη στιγμή που παρατήρησα μια αλλαγή στο σώμα μου ή το συναίσθημα μου, πως αντέδρασε το άλλο άτομο (αν ήμουν με κάποι@)?
Σκέψεις: (ερωτήσεις διερεύνησης) Τι πέρασε απ' το νου μου, ποιο "κουμπί" μου πάτησε, τι μου θύμισε, ποια εικόνα είδα μέσα στο νου μου, τι φαντάστηκα εκείνη τη στιγμή?
Σωματικές Αισθήσεις: (ερωτήσεις προσδιορισμού σωματικών αισθήσεων) τι ένιωσα στο σώμα μου, τι αισθάνεται το σώμα μου αυτή τη στιγμή που συμβαίνει ό,τι συμβαίνει, σε ποιο σημείο του σώματός μου παρατηρώ κάποια αλλαγή, ονομάτισε το σημείο, ονομάτισε τι είδους αλλαγή είναι?
Συναίσθημα: (ονομασία συναισθήματος) πώς αισθάνομαι, πώς ονομάζεται αυτό το συναίσθημα?
Σκέψεις: (ερωτήσεις διερεύνησης) Μερικές φορές οι σωματικές αισθήσεις μπορεί να εγείρουν ακόμη περισσότερες σκέψεις για τις ίδιες τις σωματικές αισθήσεις ως σημάδια επικείμενης καταστροφής ή επικίνδυνων ιατρικών συνθηκών, όπως συμβαίνει σε ανθρώπους που μπορεί να υποφέρουν από κρίσεις πανικού. Μπορείς να χρησιμοποιήσεις τις προηγούμενες ερωτήσεις και σε αυτή τη κατηγορία.
Συμπεριφορά/ Αντίδραση: (ερωτήσεις προσδιορισμού απόκρισης) τι κάνω (π.χ. κρατιέμαι απ' τον τοίχο ή πίνω νερό κλπ.), πώς αντιδρώ, φωνάζω κάποιον, απασχολώ κάποιον, προσπαθώ να μη σκέφτομαι, σκέφτομαι κάτι άλλο, ζητάω βοήθεια?
ΠαράδειγμαΚατάσταση: Πλένοντας τα πιάτα στη κουζίνα, χθες το βράδυ γύρω στις 21:00, θυμήθηκα ότι ο σύντροφός μου θα βγει με μια φίλη του αύριο.
Σκέψεις: τι θέλει και θα βγει μαζί της?, είναι μόνο φίλοι?, όλο με αυτή βγαίνει κι αν μου λέει ψέματα?, στο τέλος θα χωρίσουμε
Σωματικές Αισθήσεις: Ιδρώνω, το σώμα μου σφίγγεται
Συναίσθημα: έντονο άγχος και ανησυχία
Συμπεριφορά: πλένω τα πιάτα ενώ παράλληλα δυναμώνω τη σειρά που παίζει στη τηλεόραση (για να σταματήσουν οι σκέψεις)
Συνοπτικά, στη παρούσα ενότητα γίνεται μια διαφοροποίηση μεταξύ του άγχους και του φόβου. Και τα δυο συναισθήματα είναι αναπόφευκτα για την ανθρώπινη φύση. Πολλές φορές όμως μπορούν να δημιουργήσουν και δυσκολίες που μοιάζουν ανυπέρβλητες στους ανθρώπους. Ενώ οι άνθρωποι θέλουν να ευημερήσουν, προσπαθούν να αποφύγουν τα δυσάρεστα αυτά συναισθήματα και τις σκέψεις που τα συνοδεύουν. Η ευημερία όμως είναι μια συνθήκη η οποία δεν είναι αδιαχώριστη και από τα δύσκολα συναισθήματα. Ο δρόμος προς αυτή χρειάζεται την αναγνώριση των φόβων μας και των σκέψεων μας. Όσο περισσότερο αποφεύγει κανείς τη συνομιλία με τους φόβους του τόσο περισσότερο αυτοί μεγαλώνουν. Ο φόβος μπορεί να είναι ένας φίλος και ένας προστάτης, μπορεί όμως να υπονομεύει και τη ζωή μας. Προκειμένου να αντιληφθούμε το ρόλο που έχουν τα άγχη και οι φόβοι στη ζωή μας, χρειάζεται αρχικά να αναγνωρίσουμε βήμα βήμα τις καταστάσεις που τους ενεργοποιούν και να σημειώσουμε τις κουβέντες που λένε αυτά τα συναισθήματα. Η άσκηση δίνει τη δυνατότητα να παρατηρήσει κανείς ό,τι συμβαίνει τη στιγμή που δυσφορεί. Αυτή η άσκηση είναι η αυτο-παρατήρηση. Η πρώτη φάση της αλλαγής συντελείται όταν παρατηρώ τον εαυτό μου. Όταν η προσοχή στρέφεται από το έξω στο μέσα.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου