Διάβασα κάπου για έναν ιερέα που έλεγε πάντα στους πιστούς της ενορίας του ότι είναι πολύ πιο εύκολο να είναι κανείς δυστυχισμένος παρά ευτυχισμένος. Χρειάζεται λιγότερη προσπάθεια και μικρότερη υπευθυνότητα...( απόσπασμα από το βιβλίο του Χ. Μπουκαϊ, Ποιος είμαι Που πηγαίνω Με ποιον;)
Ανεξάρτητα από την θρησκευτική θέση, αυτό το απόσπασμα είναι μια τοποθέτηση που καθώς μεγαλώνω και αναπτύσσω τις δικές μου ιδέες, προσπαθώ να διαφοροποιηθώ, εν γένει προσπαθώ να διανύσω τη δική μου πορεία, αισθάνομαι ότι με αντιπροσωπεύει όλο και περισσότερο. Είναι δύσκολο να ορίσω την ευτυχία και τη δυστυχία. Τι είναι άραγε ευτυχία; Είναι ένα συναίσθημα; Αν είναι ένα συναίσθημα σημαίνει ότι έρχεται και φεύγει όπως όλα τα άλλα συναισθήματα και επομένως δεν μπορώ να είμαι συνεχώς ευτυχισμένος. Είναι μια κατάσταση ευμετάβλητη; Είναι ένα άπιαστο όνειρο; Είναι δυνατή η επίτευξή της όταν η ελληνική βουλή παραδείγματος χάρη μετατρέπεται σε ένα ζοφερό πεδίο ακραίων φωνών μίσους και αστείρευτης οργής; Πώς να είμαι ευτυχισμένος όταν οι λογαριασμοί αυξάνονται διαρκώς; Πώς να είμαι ευτυχισμένος όταν το μηνιάτικο μετά βίας εκπληρώνει βασικές ανάγκες επιβίωσης και υποχρεώσεις; Και όλα αυτά τα ερωτήματα πολλαπλασιάζονται και αυξάνονται. Ένα συναίσθημα άγχους, μια πύρινη ενέργεια σιγοβράζει μέσα στο σώμα, θλίψη και πικρία αναδύεται με απότοκο εν τέλει τη δυστυχία.
Πολλές φορές η ευτυχία συγχέεται με την επιτυχία ή και με την κατοχή αγαθών υλικών και άυλων. Πώς θα ήσουν ευτυχισμένος; Ρωτάω μερικές φορές τον εαυτό μου και πολλές φορές τους ανθρώπους στις συνεδρίες μας. Ααα, ευτυχισμένος θα ήμουν αν τελείωνα το Phd μου, θα ήμουν ευτυχισμένος αν είχα μια καλύτερη δουλειά, θα ήμουν ευτυχισμένος αν μπορούσα να αγοράσω ό,τι θέλω χωρίς να σκέφτομαι αν και πώς θα βγει ο μήνας. Τότε ανακαλείται αυτόματα στη μνήμη μου ο Επίκτητος. Ο Επίκτητος, χωρίς να γνωρίζω αν ήταν πραγματικά ευτυχισμένος, καθώς αυτό το ξέρει ο ίδιος καλύτερα από τον κάθε άλλο, ήταν δούλος. Δούλος σημαίνει ότι στερείτο θεμελιωδών δικαιωμάτων και μπορεί να μην εξυπηρετούσε και βασικές ανάγκες του. Δίδασκε ωστόσο και υπηρετούσε με σθένος τις απόψεις του, ότι τα συναισθήματά μας διαμορφώνονται λίγο πολύ από την οπτική μας. Δεν εξαρτάται η ευτυχία μας από το αν κατέχουμε πλούτο, αν είμαστε όμορφοι, αν είμαστε αδύνατοι, αν έχουμε το παλτό που ονειρευόμαστε, αν μπορούμε να πάμε διακοπές. Η ευτυχία μας έχει να κάνει με τον τρόπο που καλλιεργούμε την εικόνα μας για τον εαυτό και το κόσμο.
Λέω λοιπόν αν ο Επίκτητος δίδασκε όλα αυτά, μια εποχή όπου υπήρχε ακόμη η δουλεία σαν κοινωνική και ταξική κατάσταση, τι μπορούμε να κάνουμε εμείς σήμερα; Πιστεύω ότι η σύγχρονη κοινωνία και ο καπιταλιστικός τρόπος οργάνωσης της παραγωγής και κατανάλωσης, έχει κατορθώσει να ενσταλάξει αποτελεσματικά στους ανθρώπους το μικρόβιο της δυστυχίας, της μιζέριας και της μνησικακίας. Τραυματίζοντας ξανά και ξανά τους ανθρώπους, επαναλαμβάνοντας διαρκώς ότι το να έχεις το Χ ή το Ψ θα σε κάνει ευτυχισμένο, οι άνθρωποι απομακρύνονται από το ποιοι είναι και ορίζουν το ποιοι είναι σύμφωνα με το τι έχουν.
Αν λοιπόν η ευτυχία που μου αναλογεί ισούται με το άθροισμα των αγαθών που έχω τότε ποιο είναι το κατάλληλο άθροισμα ώστε να είμαι όσο ευτυχισμένος θέλω και πότε θα είμαι 100% ευτυχισμένος; Η απάντηση είναι ΠΟΤΕ. Διότι κάθε φορά που θα αποκτάς κάτι, θα υπάρχει μια νέα επιθυμία, για την οποία θα κοπιάζεις, θα αγωνίζεσαι σκληρά, συγκεντρώνοντας όλες σου τις πνευματικές και σωματικές δυνάμεις εκεί μέχρι να κατορθώσεις να εκπληρώσεις αυτή την επιθυμία και να την απολαύσεις βραχυπρόθεσμα ή και καθόλου καθώς η εξάντληση θα έχει κυριαρχήσει επί της εκπλήρωσης.
Η ευτυχία δεν έχει να κάνει λοιπόν με την κατοχή αγαθών. Ευτυχία είναι η ικανότητα μου να μπορώ να πορεύομαι στο δρόμο που χαράσσω, να υπηρετώ τις αξίες μου, τις αρχές μου, την ηθική μου, με όσο το δυνατό περισσότερη συνέπεια και ακεραιότητα. Να μπορώ να συντονίζω τις σκέψεις μου, με τις πράξεις μου και τα συναισθήματά μου, να μπορώ να επιλέγω ακόμη και όταν οι επιλογές μου πονάνε διότι οι επιλογές μου συμπλέουν με το ποιος είμαι, τι σκέφτομαι ,τι πράττω, τι αισθάνομαι, τι διακηρύσσω.
Αν υποστηρίζω ότι θέλω να είμαι ευτυχισμένος, αν λέω ότι εγώ στη ζωή μου έχω σκοπό να είμαι ευτυχισμένος, θα πρέπει να στρέψω το φακό της προσοχής μου σε εμένα. Να κοιτάξω εμένα όχι ανεξάρτητα από το περιβάλλον μου αλλά σε αλληλεπίδραση με αυτό, μέσα σε αυτό. Να αντιληφθώ πώς εγώ συμπεριφέρομαι, νιώθω και σκέφτομαι.
Πρόσφατα καθισμένος με τη σύντροφό μου και συζητώντας για ένα θέμα, κάποια στιγμή οι ευαίσθητες κεραίες μου, εντόπισαν ή ίσως μπέρδεψαν μια αμφιβόλου ποιότητας γκριμάτσα της με ένα νεύμα που με έκανε να νιώσω φόβο. Άπειρες τρομακτικές σκέψεις και εικόνες απόρριψης πέρασαν από το νου μου. Εγώ αποστασιοποιήθηκα και σκυθρώπιασα. Εκείνη με ρώτησε τι έχεις και εγώ μάντεψε τι της απάντησα; Τίποτα. Είχα πει ένα ψέμα. Δεν υπηρέτησα την βασική μου αξία της ειλικρίνειας και της αλήθειας διότι φοβήθηκα να επικοινωνήσω όλες μου τις σκέψεις και γνώριζα ότι ήθελα περισσότερο χρόνο για να καταλάβω τι μου γίνεται. Μετά από μια ημέρα, ναι στην αρχή πάντα παίρνει περισσότερο χρόνο, ευελπιστώ ότι με το πέρας του καιρού αυτό θα γίνεται όλο και πιο σύντομα, της είπα ότι είχα πει ένα μικρό ψέμα, και πώς τώρα ήμουν έτοιμος να μοιραστώ μαζί της ότι είχα σκεφτεί και ότι είχα νιώσει.
Ήταν δύσκολο να αποκαλύψω ότι ένιωσα φόβο, ότι οι ευαίσθητες αντένες μου είχαν παρερμηνεύσει ένα σήμα ως κίνδυνο. Είχα όμως αναλάβει πλήρως την ευθύνη του τι ένιωθα, τι σκέφτηκα και είχα επίσης αναλάβει την ευθύνη να μιλήσω γι' αυτά χωρίς να περιμένω από τον άλλο να με παρηγορήσει. Γνώριζα άλλωστε ότι θα με άκουγε κι αυτό έχει να κάνει με την εμπιστοσύνη και την ασφάλεια που νιώθουμε στις σχέσεις μας, αλλά γι αυτό θα μιλήσουμε σε άλλη ενότητα. Τι σχέση έχουν αυτά όμως με την ευτυχία;
Στην ευτυχία χρειάζεται να αναλαμβάνω ευθύνη. Να με μετράω και να με υπολογίζω. Να πιστεύω και να ξέρω συνειδητά ότι η άποψη μου μετράει. Να έχω αυτό που οι αρχαίοι Έλληνες ονόμαζαν παρρησία. Στην ευτυχία λέω εγώ έχω ευθύνη να σώσω τον κόσμο, αν δε σωθεί εγώ θα φταίω, όπως λέει και ο Ν. Καζαντζάκης. Ευτυχία είναι η ευθύνη που αναλαμβάνω απέναντι στα πράγματα. Είναι η γνωριμία μου όχι με το τι έχω, τι κατέχω, αλλά με το ποιος είμαι, από που κρατάει η σκούφια μου, από που ξεκίνησα, που είμαι και πώς έφτασα ως εδώ, που θέλω να πάω;
Γι' αυτό λέμε ότι η δυστυχία είναι ευκολότερη και χρειάζεται μικρότερη υπευθυνότητα. Στη δυστυχία ευθύνεται πάντα κάτι άλλο έξω από 'μένα. Ευθύνεται ο εργοδότης μου, ο δήμιος μου, ο εραστής μου, η γυναίκα μου, τα παιδιά μου, ο καπιταλισμός. Ναι ευθύνεται ο καπιταλισμός. Διότι έχει κατορθώσει το καπιταλιστικό σύστημα να δημιουργήσει ανθρώπους απορροφημένους από τη δυστυχία που εντέχνως καλλιεργεί μέσω της διαστρεβλωμένης οπτικής που σπέρνει, μέσω του φόβου που διαχέει. Ευθύνεται στο μερίδιο που του αναλογεί. Η δική μου ευθύνη απέναντι σε αυτό είναι πόσο εγώ πιστεύω σε όλα αυτά που εκ των έξω έρχονται να μου σιγοψιθυρίσουν ότι αν δεν μας έχεις δε θα είσαι ευτυχισμένος. Η δική μου ευθύνη είναι να ανακαλύψω ποιος είμαι όχι τι έχω. Η δική μου ευθύνη είναι να επιλέξω τη δουλειά που θέλω να κάνω ή να μην κάνω.
Η δυστυχία δεν εξυπηρετεί παρά τη διαιώνιση ενός φαιού κόσμου. Κι ένας δυστυχισμένος άνθρωπος δεν μπορεί παρά να μένει σε αδράνεια και σε παθητικότητα. Επιλέγοντας την αποποίηση των ευθυνών, παραμένω δυστυχισμένος. Επιλέγοντας την ευθύνη περπατάω στην ευτυχία. Σύμφωνα με πολλές έρευνες τα θετικά συναισθήματα σχετίζονται με την υψηλότερη ανθεκτικότητα και τα δυσάρεστα συναισθήματα σχετίζονται με χαμηλότερη ανθεκτικότητα, (όπως αναφέρεται στους Loh et al. 2013). Αυτό δεν σημαίνει την αποφυγή των δυσάρεστων συναισθημάτων σε καμία περίπτωση. Κάτι τέτοιο θα το λάμβανα υπόψη ως καταστροφικό. Μπορεί όμως να αποτελέσει ένα δείκτη για το ότι όσο περισσότερο παραμένω σε δυσάρεστα συναισθήματα, μηρυκάζω καταστροφολογικά σενάρια και αδυναμίες, επαναλαμβάνω δυσοίωνα σχέδια και ιδέες, τόσο περισσότερο μειώνεται η ανθεκτικότητα μου να προχωράω στο κόσμο και να επανέρχομαι μετά από μια αντιξοότητα. Μειώνεται ίσως η ικανότητα μου να συμβάλλω στην αλλαγή που θέλω να δω.
Η ετυμολογία της λέξης ευτυχία είναι ευ & τύχη. Καλή τύχη δηλαδή. Σκέφτομαι λοιπόν ότι η τύχη ευνοεί τους τολμηρούς και αν κανείς τολμάει να αναλάβει ευθύνες, να πάρει αποφάσεις, να ζήσει σύμφωνα με τους όρους και τις αξίες που ο ίδιος ορίζει, τότε σίγουρα θα έχει μια καλή τύχη.
Πηγές
- Χόρχε Μπουκάι, Τα 3 ερωτήματα, ποιός είμαι, που πηγαίνω, με ποιον;, Εκδ. opera, 2022
- Massimo Pigliucci, Πώς να είμαστε Στωικοί, Εκδ. Ίκαρος, 2020
- Loh et al., Be happy: The role of resilience Between Characteristic Affect and Symptoms of depression, Journal of Happiness Studies, (2013)
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου