Ενοχές
Όταν ακούω τη λέξη "ενοχές" στο νου μου ξεπηδά μια κατάμεστη και αποστειρωμένη εικόνα δικαστηρίου όπου οι αρμόδιοι δικαστές αποφαίνονται την ενοχή κάποιου για μια παράβαση ή ένα έγκλημα που διέπραξε. Είναι ένα ειδικό δικαστήριο όπου στην έδρα κάθονται οι αρμόδιοι, ακούνε προσεχτικά, επεξεργάζονται τα δεδομένα στοιχεία και αποφαίνονται βάση αποδείξεων ή ενδείξεων την εκάστοτε απόφασή. Στο ακροατήριο παρευρίσκονται άλλοι άνθρωποι, μάρτυρες και λοιποί ακροατές οι οποίοι παρατηρούν εξονυχιστικά τον άνθρωπο που βρίσκεται στο βήμα και ορκίζεται να καταθέσει "την αλήθεια και μόνο την αλήθεια", η οποία θα οδηγήσει στην αθώωση ή την ενοχή του υπευθύνου.
Αισθάνομαι ενοχές. Εγώ διασκεδάζω, χαλάω χρήματα, πηγαίνω ταξίδια στο εξωτερικό ή κάνω εξόδους με τους αγαπημένους μου, ενώ άλλοι άνθρωποι είναι άστεγοι ή πεινάνε στο δρόμο ρακένδυτοι και ζητιάνοι.
Τα παραπάνω λόγια είναι η έκφραση αυτών που ένιωθε και σκεφτόταν ένας άνθρωπος μπαίνοντας σε μια συνεδρία μας. Είναι λόγια και σκέψεις που πολλοί έχουμε κάνει κατά τη διάρκεια της καθημερινότητας μας, βλέποντας σκοτεινές εικόνες να ξεδιπλώνονται στους δρόμους του αστικού ιστού μιας μεγαλούπολης, παρακολουθώντας εμβρόντητοι φωτιές να κατακαίνε δάση, αποστεωμένους ανθρώπους σε χώρες τριτοκοσμικές, όπως τις έχει χαρακτηρίσει ο ανθρώπινος πολιτισμός. Επικρατεί μέσα μας μια οδυνηρή αίσθηση ενοχής για όσα μπορούμε να απολαμβάνουμε την ίδια στιγμή που άλλοι άνθρωποι και κοινωνίες μαστίζονται από τη φτώχεια και την ένδεια και από φυσικές και τεχνητές αντιξοότητες.
Αισθάνομαι ενοχές κάθε φορά που θέλω να κάνω κάτι για το οποίο μπορεί είτε να μην έχω την επιδοκιμασία ή την έγκριση, είτε κάθε φορά που κάνω κάτι που επιθυμώ- που θέλω- και αυτή μου η επιθυμία αντιβαίνει τις επιθυμίες ή την κρίση των άλλων.
Αυτή ήταν μια άλλη μορφή με την οποία ένας άνθρωπος εξέφρασε το δικό του αίσθημα ενοχών. Κάθε φορά που επιθυμούσε να κάνει κάτι για τον ίδιο, κάτι το οποίο πήγαζε από τα έγκατα των πιο βαθιών του επιθυμιών, βασανιζόταν από ένα τρεμάμενο αίσθημα ενοχών το οποίο συχνά τον καθιστούσε παγωμένο, να κοιτάζει τις επιθυμίες του να απομακρύνονται ανεκπλήρωτες καθώς το ζύγι έγερνε πάντα, ή σχεδόν πάντα υπέρ της κρίσης των άλλων.
Οι ενοχές είναι ένα συναίσθημα το οποίο νιώθουμε όταν πολλές φορές πρόκειται να κάνουμε κάτι το οποίο είτε θα δυσαρεστήσει τους άλλους είτε αντιβαίνει των κώδικα αξιών και ηθικών μας αρχών. Μια ψυχαναλύτρια είχε πει κάποτε οι ενοχές μας βοηθούν να επανορθώσουμε για κάτι το οποίο κάναμε παραβαίνοντας βασικές μας αξίες. Αισθάνομαι ενοχές όταν παραβιάζω μια συμφωνία, αισθάνομαι ενοχές όταν δεν εκπληρώνω τις υποχρεώσεις που έχω αναλάβει, αισθάνομαι ενοχές όταν λησμονώ κάποιο αγαπημένο πρόσωπο. Αυτά είναι μόνο ορισμένα παραδείγματα. Εσύ πότε θυμάσαι ότι ήταν η πιο πρόσφατη φορά που αισθάνθηκες ενοχές για κάτι που έκανες ή που δεν έκανες;
Σκέψεις- Πεποιθήσεις και Ενοχές
Όπως όλα τα συναισθήματα έτσι και οι ενοχές συνοδεύονται από μια υποσυνείδητη ερμηνεία που κάνουμε πολλές φορές οι άνθρωποι. Αυτή η ερμηνεία αποτελεί ένα ρυάκι σκέψεων- θα το ονομάζαμε- για το οποίο άλλοτε είμαστε αρκετά ενήμεροι και άλλοτε κινείται εν αγνοία μας και χρειάζεται να καταβάλουμε κόπο ώστε να αναζητήσουμε τα συστατικά του- σκέψεις του. Ορισμένοι άνθρωποι όταν κάνουν κάτι για το οποί νιώθουν ενοχές μπορεί να σκεφτούν:
- αυτό θα διώξει τους άλλους από κοντά μου
- τι θα πουν για 'μενα οι άλλοι
- πώς θα το πάρουν
- κι αν στενοχωρηθούν
- κι αν με αποδοκιμάσουν
- μήπως τους χάσω
- μήπως με κρίνουν αρνητικά
- μήπως επηρεάσουν τη γνώμη κάποιου άλλου τρίτου (σημαντικού για 'μένα προσώπου)
Μιλώντας για ενοχές, μιλάμε ταυτόχρονα και για ένα αυστηρό κριτή που έχει γιγαντωθεί μέσα μας με τα χρόνια. Αυτός ο κριτής είναι συνήθως κάποιο πρόσωπο εξουσίας ή κάποιο πρόσωπο από το οποίο προσδοκούμε την επιδοκιμασία, την επιβράβευση και την έγκριση. Αυτά για να τα κερδίσουμε, χρειάζεται να καταπιέσουμε βασικές ανάγκες μας, μορφές αυτοέκφρασης και ένα σημαντικό μέρος της ελευθερίας μας, καθώς αυτό μπορεί να είναι το τίμημα για την απόκτηση του αισθήματος ότι ανήκουμε κάπου, ότι μπορούμε να απολαύσουμε την αγάπη, τη στοργή και τη φροντίδα, την επιδοκιμασία και την εύνοια του σημαντικού προσώπου, του προσώπου εξουσιαστή, του προσώπου που μας φροντίζει.
Αίτια των ενοχών
Οι ενοχές ξεπηδούν εκεί που κάναμε κάτι που επιθυμούσαμε. Σαν μικρό παιδί μπορεί να ήθελες να παίξεις αντί να κάνεις τα βαρετά μαθήματα του σχολείου, ιδίως ενός σχολείου που ακρωτηρίαζε τη δημιουργικότητα και την παιδική εξερεύνηση. Σαν παιδί όμως δεν γνώριζες ότι το σχολείο μπορεί και να λειτουργεί σαν μια μηχανή του κιμά, δεν είχες τη γνωστική ικανότητα να το επεξεργαστείς και δεν είχες τα ερεθίσματα να αντιληφθείς κάτι περισσότερο από την υποχρεωτικότητα του να διαβάζεις τα μαθήματα που επέβαλε το εκπαιδευτικό σύστημα. Σε καμία περίπτωση δεν υποστηρίζω την αποχή από το σχολικό περιβάλλον. (Το αντίθετο μάλιστα. Υποστηρίζω την ενεργή συμμετοχή σε αυτό με σκοπό την ενίσχυση και την αλλαγή του).
Ενώ λοιπόν επέλεγες ασυνείδητα, δεν έχεις ακόμη αναπτύξει την ικανότητα συνειδητής επιλογής, να παίξεις με τα παιχνίδια σου, ερχόταν από το πουθένα μια τιμωρία, μια επίπληξη από μέρους μιας γονεϊκής φιγούρας, που σε έκανε να στενοχωριέσαι, να αισθάνεσαι ενοχές διότι διέπραξες κάτι κακό, ενώ το σωστό θα ήταν να μελετήσεις. Η τιμωρία σε έκανε ίσως να νιώθεις αποκομμένος, κάποια συναισθηματική στέρηση, θλίψη, την οποία ίσως και να μην είχες ακόμη κατακτήσει τα κατάλληλα εργαλεία της γλώσσας ώστε να την εκφράσεις. Έπειτα από ένα αγώνα διαμαρτυρίας, αφού αντιλαμβανόσουν ότι μάλλον δεν υπάρχει χώρος για αυτή την εκπλήρωση της ανάγκης, προκειμένου να επανασυνδεθείς με το γονιό που μπορεί να είχε στεναχωρηθεί που δεν έκανες τα μαθήματα σου ως όφειλες βάση "κανονισμού", γυρνούσες στο δωμάτιο σου και έκανες τις στείρες ασκήσεις του σχολείου.
Αυτό είναι ένα μόνο παράδειγμα της ρίζας από όπου μπορούν να ξεκινούν οι ενοχές. Οι ενοχές αντικατοπτρίζουν την εκπλήρωση κάποιων επιθυμιών μας. Το να μπορώ να συντονιστώ με τις επιθυμίες μου είναι ένας σημαντικός οδηγός στο δρόμο της ζωής.
Το κυνήγι όμως των επιθυμιών μου και η εκπλήρωσή τους δεν συνάδει απαραίτητα με όσα επιθυμούν οι Άλλοι, με όσα επικροτούν ή επιδοκιμάζουν οι Άλλοι. Είναι αδύνατο οι δικές μου επιθυμίες να συντονίζονται με τις επιθυμίες των άλλων σε απόλυτο βαθμό. Είναι ανέφικτο πολλές φορές οι επιθυμίες μου να συντονίζονται με τις επιθυμίες των ανθρώπων εξουσίας ή με εκείνες των ανθρώπων που μας ανέθρεψαν.
Έχουμε την ανάγκη για αποδοχή, φροντίδα, την ανάγκη του ανήκει, της συναισθηματικής φροντίδας. Η υπό όρους εκπλήρωσή τους όμως, μπορεί συχνά να οδηγήσει σε καταπίεση βασικών μας επιθυμιών, βασικών μας ελευθεριών και αναγκών, πολλές φορές χωρίς συνειδητοποίηση. Όταν αισθανόμαστε χαρούμενοι για πράγματα που κάνουμε και ταυτόχρονα νιώθουμε ενοχές για το ότι αισθανόμαστε χαρούμενοι, κουτσουρεύουμε τη χαρά μας.
Ενηλικίωση και ενοχές
Ενώ λοιπόν τα παιδικά βιώματα και οι σχέσεις με τους Άλλους, διαδραματίζουν καταλυτικό ρόλο στην αίσθηση συναισθημάτων ενοχής μέχρι και στο σήμερα, αυτό δεν μπορεί να αποτελεί "άφεση αμαρτιών". Εννοώ ότι κατά την ενηλικίωση ο άνθρωπος έχει αναπτύξει την ικανότητα να σκέφτεται, να κρίνει, να υπολογίζει τις συνέπειες των πράξεων του και να επιλέγει τις συμπεριφορές του με κριτήριο το βέλτιστο συμφέρον του ίδιου και του περιβάλλοντος του. Και δεν γίνεται κάποιος ο οποίος επιλέγει υπεύθυνα να επιλέγει ενάντια στο περιβάλλον του. Όπως όμως δεν γίνεται και να επιλέγει πιστεύοντας πώς πάντα θα ικανοποιεί τους άλλους, και θα εκπληρώνει τις επιθυμίες και τις επιταγές των άλλων. Αυτό δεν σηματοδοτεί την άκριτη αποπομπή των άλλων από το προσκήνιο. Αντιθέτως αποτελεί έναν ενήλικο τρόπο να συνδεόμαστε τόσο με τον εαυτό, τις επιθυμίες του, τις ανάγκες του όσο και με τους Άλλους, κάνοντας διαυγές ότι η εκπλήρωση των δικών μας επιθυμιών δεν σημαίνει την αδιαφορία μας για παράδειγμα.
Μεγαλώνοντας μαθαίνουμε να αναπτύσσουμε την ικανότητα να αποδεχόμαστε οι ίδιοι τον εαυτό μας και τις ίδιες επιθυμίες και ανάγκες. Αναγνωρίζουμε ότι πολλά από αυτά που επιθυμούμε δεν συνάδουν με τις επιθυμίες των Άλλων και γνωρίζουμε ότι οι επιλογές μας για τον τρόπο που διαλέγουμε να ζήσουμε τη ζωή μας, μπορεί να έχουν συνέπειες στα συναισθήματα και τις στάσεις των άλλων. Αλλά πρόκειται για τα δικά τους συναισθήματα και τις δικές τους στάσεις. Και αυτά είναι κάτι στα οποία δεν μπορούμε να επέμβουμε παρά μόνο αν συνεχίσουμε να εκτελούμε τις εντολές τους, οι οποίες θα συνεχίζονται στο διηνεκές. Συνεπώς συχνά προκειμένου να κερδίσουμε την αποδοχή ή την εξωτερική επιδοκιμασία, χρειάζεται να καταβάλλουμε ένα τεράστιο τίμημα. Την καταπίεση και την συρρίκνωση της αυτοέκφρασης μας.
Ενοχές και θυμός
Κάτω από τις ενοχές μπορεί να νιώθει κανείς έντονο θυμό. Όχι σπάνια, αυτός ο θυμός είναι ασυνείδητος και το άτομο μπορεί να μην έχει συνείδηση αυτού του συναισθήματος για πολύ καιρό ακόμη και στη διάρκεια της ψυχοθεραπείας. Δεν είναι μη φυσιολογικό ή φυσιολογικό, σωστό ή λάθος. Είναι το βίωμα του ανθρώπου και γι' αυτό βοηθά η ψυχοθεραπεία προκειμένου να το αναγνωρίσει και να το επεξεργαστεί σε ένα βαθμό μικρότερο ή μεγαλύτερο.
Ο θυμός μπορεί να έχει να κάνει με την καταπίεση και μη εκπλήρωση βαθύτερων πυρηνικών αναγκών ιδίως κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας. Η υπό όρους αποδοχή και εκπλήρωση των αναγκών, μπορεί να δημιούργησε συναισθήματα θυμού, τα οποία ένα άτομο μπορεί να καταπίεσε προκειμένου να κερδίσει την εγγύτητα και τη συναισθηματική ανταπόκριση από τον ένα ή και από τους δυο γονείς. Ο θυμός αυτός χρόνια θαμμένος και καταπιεσμένος, μπορεί να εκφράζεται κάθε φορά που κάποιος λέει "όχι" στις επιθυμίες μας ή τις ανάγκες μας, ή κάθε φορά που κάποιος δεν επιδοκιμάζει την εκλογή μας.
Αυτός ο θυμός μπορεί να είναι ένα υγιές συναίσθημα που μας ενημερώνει για το ότι πλέον είμαστε σε θέση να διαμορφώσουμε το χώρο μας, εκείνο το μέρος, με εκείνους τους ανθρώπους όπου μπορούμε να εκφραστούμε ελεύθερα.
Αν όμως είναι ένας θυμός που μετατρέπεται σε οργή κάθε φορά που κάποιος δεν αναγνωρίζει τις επιθυμίες μας, ή δεν επιβραβεύει τις επιλογές μας, πρόκειται ακόμη για ένα συναίσθημα της παιδικής ηλικίας που ανταποκρίνεται περισσότερο σε αλλοτινές ανάγκες, μιας άλλης εποχής και όχι της ενήλικης φάσης ζωής μας.
Είναι απαραίτητο λοιπόν, να αναγνωρίζω όχι μόνο τις ανάγκες μου και τις επιθυμίες μου αλλά και να τις διακρίνω μεταξύ αυτών που ανταποκρίνονται στο "τώρα" και αυτών που ριζώνουν στο "τότε".
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου